Автор: м-р Елена Милевска Штрбевска, главен советник на Управниот одбор на Стопанската комора на Македонија за правни прашања

Имајќи го предвид императивот од воспоставување на коректен и задоволителен однос меѓу капиталот и трудот како стожер врз кој се заснова целокупниот општествен систем во кое било време и во кој било тип општествено-економски односи, за доброто на двете страни, бидејќи имаат заеднички, а не спротивставени интереси, е капацитетот да работи што повеќе, но и вработените да добијат што повеќе.

Несомнено е дека и државата и приватниот сектор имаат интерес да се вреднува трудот на работниците на начин што ќе биде поттикнувачки за постигнување на добри деловни резултати и создавање поволни услови за интелектуален натпревар и градење ефикасни кадри кои се спремни за надградба на сопствените знаења. Но, во услови на пазарна економија, исто така е јасно дека менаџерите во приватниот сектор треба да ги следат своите бизнис планови за максимизирање на профитот и да настојуваат да обезбедат што подобри резултати, со оптимални вложувања во развојот на компанијата, вклучувајќи го и развојот на човечките ресурси. Во такви услови, се чини неоправдано мешањето на државата во определувањето на определени граници, независно дали се мисли на минималните, како минималната плата, или максималните ограничувања, како на пример законското нормирање на максималниот износ на пензија.

Во изминатиот период, во државните политики за привлекување странски инвестиции, Република Македонија се претставуваше како поволна дестинација за инвестирање, пред се`, поради евтината работна сила, а пак платите на администрацијата не се темелат врз систем на кариера, туку врз систем на работни места. Иако овие трендови на ниски лични примања, посебно во приватниот сектор поради заострената конкуренција на отворениот пазар на трудот, се менуваат во позитивна насока, односно во насока на унапредување на расположливите човечки ресурси, на државно ниво нема промени на овој план, кои би резултирале со ефикасна, професионална, непристрасна и добро платена (а со тоа и некорумпирана)  јавна администрација.

Во суштина, ставот на бизнис-заедницата и на државата не е многу различен, од причина што и менаџерите од приватниот сектор постојано укажуваат дека при градењето на политиките за односот меѓу капиталот и трудот не треба да се гледа како на две спротивставени страни, туку тој однос треба да биде поставен на здрави основи, така што би било сведено на минимум незадоволството на двете навидум спротивставени страни (државна власт- администрација, приватен сектор - вработени), а сето тоа со единствена цел - ефикасно извршување на секојдневните активности и на државата и на приватниот сектор.

Но, исто така, во услови на пазарна економија, не би било оправдано мешањето на државата во димензионирањето на какви било граници при уредувањето на прашањето за вреднувањето на трудот на вработените во приватниот сектор, што не значи дека е прашање за кое не може да се разговара. Но, на крајот доаѓаме до суштинското прашање: Дали постои претходна комуникација на оваа тема меѓу сите засегнати страни, вклучувајќи ги не само приватниот сектор и државата, туку и синдикатите, бизнис-асоцијациите и другите релевантни чинители кои можат да придонесат кон наоѓање на најдобрите можни решенија за уредување на овие прашања, но не преку директива, туку преку разговор и консултации?

Извршните директори на МАСИТ и на Стопанската комора на Северозападна Македонија, г-ѓа Анита Никова Бундовски и г-дин Дриљон Исени денеска потпишаа Меморандум за соработка.

Долгогодишната плодна соработка меѓу двете стопански комори сега се формализира со цел истата да зајакне и да се развива во насока на идно интензивирање. Двете комори во иднина ќе реализираат заеднички активности кои вклучуваат: организирање на настани, вмрежување на компании, подигнување на јавната свест за одредени бизнис прашања од заеднички интерес, размена на информации, како и изработка на стратегии за клучните процеси во македонската економија. Крајната цел е посилно да се слушне гласот на бизнисот и активно да се делува во насока на креирање поповолна клима за водење и стартување бизнис во Република Северна Македонија.

Една од првите заеднички активности на МАСИТ и Стопанската комора на Северозападна Македонија е анализа на потенцијалот на земјата за аутсорсирање на бизнис процеси кон странски пазари (BPO- business process outsourcing). Оваа анализа треба да покаже колку во земјата има висококвалификувани работна сила (правници, економисти, сметководители и друг тип на профили) кои би можеле да даваат стручни услуги на странски пазари.

Изјава на Анита Никова: „Во сегментот на аутсорсирање на ИТ услуги како земја сме добро етаблирани и пазарот е веќе сатуриран, но цениме дека има и други полиња како сметководство, финансии, управување со човечки ресурси, консултантство и други во кои нашите стручни кадри можат да дадат сериозен придонес. Со оваа активност, ќе се постигнат две придобивки: ќе поттикнеме отварање на компании со висока додадена вредност и ќе овозможиме вработувања на високо квалификувана работна сила”, објаснува Анита Никова Бундовски, Извршен директор на МАСИТ.

Изјава на Дриљон Исени – “Придобивките од аутсорсирање на дел од бизнис процесите ќе придонесе за компаниите да ги фокусираат и искористат нивните вештини и знаења во нивната клучна бизнис активност, со тоа што ќе придонесе да ја зголемат нивната ефикасноста, чија крајна цел е постигнување на поголема компетитивна предност. Од друга страна, развојот на секторот на аутсорсирање ќе има позитивен импакт и врз економијата, со тоа што ќе овозможува отворање на нови работни места”, истакна Дриљон Исени, Извршен директор на СКСЗМ.

Во Тетово се одржа првиот дел од дводневниот Форум за предизвиците на компаниите за квалификувана работна сила во модерна ера, кој е организиран од Проектот финансисиран од УСАИД Партнерство за подобра бизнис регулатива и Стопанската комора на северозападна Македонија како еден од клучните партнери. Претставници на компаниите, академската заедница и државните установи ја отворија дебатата што треба да се преземе во делот на реформите на пазарот на трудот со цел да се исполнат потребите на бизнис секторот за квалификуван кадар кој ќе има соодветни вештини на понудата на работни места, како и да се ублажат последиците од миграциските процеси во кои квалитетните и високообразувани кадри од ИТ индустријата, техничките и природните науки, како и медицината, ја напуштаат Северна Македонија во западно европските земји за поконкурентни услови.

„Проектот на УСАИД Партнерство за подобра бизнис регулатива досега потпиша Меморандуми за соработка за подготвување на нов Закон за практикатство и софтвер за регистрација на практиканти во АВРСМ, а на овој Форум за работната сила ќе продолжиме да бараме решенија за состојбите со инпут на самите компании и нивните барања како и досега ќе ги вградиме во позициони документи како заеднички став на четирите најголеми стопански комори“ истакна Павлина Димовска во воведното обраќање како правен сосветник на Проектот.

Според Дрилон Исени, извршен директор на СКСЗМ, овие форуми се одржуваат со цел компаниите да ги искажат своите барања, како и да се најде начин за подобрување на регулативата, секако со главна цел да се задржат младите во Северна Македонија со надминување на проблеми меѓу кои нееднаков регионален развој и неусогласеност меѓу понудата и побарувачката на работната сила.

„Младите заминуваат од земјата како резултат на повеќе фактори, социоекономски проблеми, квалитет на живот, правна несигурност, нееднаков регионален развој, потоа дискрепанцата меѓу очекувањата на дипломинираните и работната понуда. Администрацијата и натаму е најбарана иако не нуди креативност и голем напредок. Исто така се стимулираат индустриски сектори кои не даваат додадена вредност и не се привлечни за младите. Од друга страна имаме недостиг на кадри во ИТ секторот и техничките профили без оглед што таму има високи плати, што е загрижувачки за бизнисот“ смета Исени. 

Во обрзованието потребни се соодветни промени бидејќи се повеќе се бараат профили на работници со конкретни способности и вештини, а дел од решението треба да биде и академската заедница.

„Предизвик е да ги подготвиме новите генерации за пазарот на труд, потребни се промени во структурата на образование, потребните вештини. Компаниите се уште бараат со средно образование, тоа го покажуваат бројките од 2017 година, а многу помал е бројот на кадри со високо образование кои се вработуваат, истакна професорот Изет Зеќири.

Добар увид во перспективата на компаниите даде Абдулезел Догани, директорот на Везе Шари кој детектираше проблеми во промените во високото образование кои создадоа многу дипломци изминатите десетина години. 

„Не сум убеден дека во Македонија е воспоставен пазар на труд во вистинска смисла каде бизнис секторот може да аплицира, а образованието треба да се конципира врз тој услов. За многу места има вработувања на лица со повисоко образование од потребите, што е резултат на промените во високото образование и бројот на дипломирани кој се зголеми. Неквалитетната работна сила влијае врз продуктивноста, секој сака да вработи луѓе со соодветни вештини“ смета Догани.

За начинот на кој може да се промени високото образование говореше професорот Гадаф Реџепи од Универзитетот на Југоисточна Европа.

„Потребно е да се отворат специјализирани високообразовни институции кои ќе создадат квалитетен и соодветно обучен кадар кој ќе може да одговори на модерните потребни на пазарот на трудот, наместо да имаме преголем број на исти Правни или Економски факултети насекаде низ земјата, смета Реџепи.

Форумот за предизвиците на компаниите за работна сила во модерната ера ќе продолжи утре во Скопје.

Проширување на опфатот на компаниите и поедноставување на постапката за аплицирање е целта на предлог измените и дополнувањата на Законот за финансиска поддршка на инвестициите. Оваа година предвидени се и 47 проценти повеќе средства од лани во буџетот на државата или над четири милијарди денари.
 

Вицепремиерот за економски прашања Кочо Анѓушев на денешната дискусија во Владата по повод Предлог законот истакна дека Законот за финансиска поддршка на инвестициите што беше донесен лани, во мај покажа одлични резултати. 

„Повторно законот е фокусиран на индустријата, на производните линии, но сега се овозможува поширок опфат. Се менува и делот на аплицирање. Аплицирањето беше до 31 јули, сега го прошируваме да може да се аплицира до 30 септември за да може компаниите посоодветно да ги подготват своите апликации, а исплатата на финансиската помош за претходната година ќе биде до крајот на буџетската година, до 25 декември“, рече Анѓушев.

Со измените опфатот на компаниите што може да ги користат се проширува на земјоделството и тоа на стимулирање отворање фабрики за преработка на земјоделски производи, со што се создава дополнителна додадена вредност, потоа финансирање на производство од нематеријален карактер, а тоа се компании од ИТ технологија што развиваат софтвери за продажба. Со законот се овозможуива и тие компании кои досега имале трговска дејност, а се одлучиле да прават производство да може да користат финасиска поддршка од државата.

Се прават дополнителни олеснувања и за текстилната и кожарската иднустрија, и ако досега тие мораа да задоволат два услова – зголемување на приходите и ненамалување на бројот на вработени, сега со оглед, вели, на состојбите во економијата и недостиг на квалитетна работна сила, се доволува тие да задоволат еден од условите во рамки на пет години.

На дискусијата меѓу другите присуствуваа  и претставници на стопанските комори во земјата кои изразија поддршка за измените, а најавија дека дополнително ќе достават нивни сугестии.

Лани за финансиска поддршка на инвестициите биле потрошени сите средства предвидени со буџетот од околу 35 милиони денари. Од нив помош добиле 250 компании, од кои сто домашни компании директно по Законот за финасиска поддршка на инвестициите. Потоа сите компании кои потпишале договори со нашата држава а кои продолжиле да се спроведуваат, а се потпишани и нови 19 договори со директни странски инвеститори врз база на Законот. Останатите средства се пласирани преку Фондот за инвестиции и технолошки развој и таму, каде исплатата се спроведува согласно напредокот на проектитите и ревизорски извештаи на компанијата.

Предлог законот треба да биде усвоен на Влада по што ќе биде проследен до Собранието каде се очекува да биде донесен до крајот на месецот за предложените измнеи да бидат ставени во функција на стопанството.